Książę z Małej Wsi

Książę Zdzisław Lubomirski to wybitna postać, ściśle związana z naszą parafią Świętej Trójcy w Belsku Dużym i gminą Belsk Duży. To jeden z najzacniejszych Polaków XX wieku. 
Był synem Jana Tadeusza i Marii z Zamoyskich. Urodził się 4 kwietnia 1865 roku w Niżnym Nowogrodzie (obecnie Rosja), gdzie rodzice przebywali na zesłaniu po powstaniu styczniowym. Ożenił się z hrabianką Marią z Branickich, mieli troje dzieci: Julię, Jerzego i Dorotę. Jego wnukowie, to: Kazimierz Morawski i Zdzisław Morawski. Mieszkał w Warszawie na ul. Frascati, tuż obok Parlamentu oraz w swej posiadłości w Małej Wsi, na terenie naszej parafii i gminy.
Żył w latach niewoli, Polska była wówczas pod panowaniem zaborców. Na drodze walki o wolność stawał zawsze w pierwszym szeregu ludzi walczących o wyzwolenie Ojczyzny. Od najmłodszych lat wychowywany był w duchu patriotyzmu. Z tą myślą rodzice wysłali go do gimnazjum św. Anny w Krakowie. Tam też studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, a także w Grazu w Austrii.
Będąc świadomym, wykształconym i młodym człowiekiem, wkroczył zdecydowanie na drogę życia publicznego. Działalność dobroczynna, charytatywna, była jednym ze sposobów jego postępowania w okresie rozbiorów. Był prezesem Towarzystwa Dobroczynności, wspierał wszelkie charytatywne działania. Dzięki Jego staraniom powstał Instytut Okulistyki na poziomie europejskim, gdzie najbiedniejsi mogli korzystać bezpłatnie.
Jako gruntownie wykształcony człowiek, książę Lubomirski od młodości doceniał znaczenie oświaty, edukacji. Dzięki jego staraniom tworzone były podstawy szkolnictwa narodowego w zaborze rosyjskim. W 1912 roku, także dzięki jego staraniom, powstała w Grójcu szkoła średnia. Organizował wiele polskich szkół i bibliotek. Uczestniczył w zjazdach nauczycieli zrzeszonych w Towarzystwie Oświaty Narodowej. Swoją publiczną działalność na szeroką skalę rozpoczął w czasie I wojny światowej. Już 3 sierpnia 1914 roku wszedł w skład Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy. Nominację na prezydenta miasta otrzymał w 1915 roku. W tym czasie nasza stolica była jednym z najlepiej utrzymanych i zarządzanych miast. Władza zaborcza rosyjska ograniczała się tylko do zatwierdzania projektów księcia. Był więc świetnym zarządcą. Przed okupantem-zaborcą bronił interesów miasta i jego ludności. Cieszył się wówczas ogromną popularnością i sympatią nie tylko w Warszawie, ale i w całym kraju.
Wielką zasługą księcia Zdzisława Lubomirskiego było powołanie Rady Regencyjnej, która urzędowanie rozpoczęła 27 października 1917 roku na Zamku Królewskim w Warszawie. Była ona organem wykonawczym, pierwszym rządem w odradzającej się z niewoli Polsce. Rozpoczęła tworzenie zrębów polskiej administracji, starała się o jak najwyższy zakres suwerenności kraju. Stworzyła podstawy, na których opierał się porządek II Rzeczpospolitej. W skład Rady wchodzili: książę Zdzisław Lubomirski, arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski oraz ziemianin Józef Ostrowski. Pracując w Radzie, książę Lubomirski miał szersze możliwości działania w całym kraju. I tak 7 października 1918 roku, z inicjatywy księcia, ogłoszona została polska deklaracja niepodległościowa. Nad gmachami urzędowymi zawisły polskie flagi a żołnierze przysięgali wierność Ojczyźnie. Słowa deklaracji informowały o odrodzeniu państwa polskiego, o odzyskaniu niepodległości. 10 listopada 1918 roku książę Zdzisław Lubomirski osobiście witał uwolnionego z twierdzy magdeburskiej Józefa Piłsudskiego. 11 listopada 1918 roku przekazał Piłsudskiemu dowództwo nad wojskiem a 14 listopada tegoż roku przekazał pełnię władzy.
Podczas zamachu majowego 1926 roku książę pełnił rolę mediatora między dwoma skłóconymi stronami. Celem mediacji było uniknięcie wojny domowej. W latach 1929-36 był senatorem z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Był także aktywnym działaczem w chwili wybuchu II wojny światowej. Należał do Komitetu Obywatelskiego, którym kierował prezydent Warszawy Stefan Starzyński. Niestety, 10 listopada 1942 roku został aresztowany przez Gestapo. Zwolniony po dwóch miesiącach, skrajnie wyczerpany, nigdy nie wrócił do zdrowia. Zmarł 31 lipca 1943 roku w pałacu w Małej Wsi. Pochowany został przy naszym kościele parafialnym w Belsku Dużym.
Bądźmy więc dumni, że na terenie naszej parafii i gminy, żył tak wielki człowiek: patriota, społecznik, doskonały prawnik, człowiek umiejący doskonale współpracować z ludźmi, dobry chrześcijanin. Człowiek, który całe swoje życie, a żył przecież w latach trudnych, w latach rozbiorów, niewoli, poświęcił walce o wolność Polski i jej wyzwolenie spod okupacji zaborców.
W naszej parafii i naszej gminie żyje wiele rodzin, których dziadkowie osobiście znali księcia Zdzisława Lubomirskiego, bo przecież pracowali w jego majątku. Jest więc to postać bardzo nam bliska. Pamięć o nim przekazujmy przyszłym pokoleniom. Na dzień dzisiejszy, dzięki panu wójtowi i ks. proboszczowi, a także dzięki dyrekcji szkół pamięć historyczna jest pielęgnowana. Dzięki harmonijnej współpracy trzech wymienionych wyżej ośrodków, pamięć o naszych bohaterach będzie trwała.
Zofia Kempkowska, mgr historii.